چگونه لحن معلم فرهنگ کلاسی را شکل می‌دهد؟
کار ساده‌ای نیست. اما طبق تحقیقات، داشتن یک لحن منحصربه‌فرد و مناسب می‌تواند باعث ایجاد اعتماد، کاهش اختلاف‌ها و آماده‌سازی بستر یادگیری در کلاس شود.
نویسنده: یوکی ترادا – مترجم: سارا عاشوری
یکی از ابزارهای کارآمد برای مدیریت کلاس درس، لحن منحصربه‌فرد است. معلم برای آموزش و انتقال اطلاعات، سنجیدن درک دانش‌آموز از طریق پرسش‌وپاسخ، تسهیل فعالیت‌های کلاسی و همچنین مدیریت و هدایت رفتار دانش‌آموزان، باید از لحن مناسب و تأثیرگذار استفاده کند. البته لحن منحصربه‌فرد، یک ابزار پیچیده و چندوجهی است که به هوشیاری دائمی برای تناسب با محیط متغیر کلاس نیاز دارد. گاهی سال‌ها زمان می‌برد تا معلم لحن مناسبش را پیدا کند.
محققان طی پژوهشی در سال ۲۰۲۲، به مطالعۀ تفاوت‌های ظریف لحنهای مختلف و اینکه چگونه لحن معلم فرهنگ کلاسی را شکل می‌دهد، پرداختند. پژوهشگران دانشگاه‌های اِسِکس (Essex) و ریدینگ (Reading)، واکنش دانش‌آموزان ابتدایی نسبت به دستورالعمل‌های رایج کلاس را تجزیه‌وتحلیل کردند. قوانینی مثل موارد زیر:
- وقت ساکت شدن است.
- روی صندلی‌هایتان بنشینید. می‌خواهیم کلاس را شروع کنیم.
داشتن لحن مناسب حتی باعث می‌شود دانش‌آموزان اطلاعات شخصی‌ای مثل علایق یا چالش‌های فردی‌شان را برای معلم بازگو کنند.
این قوانین با لحنهای متفاوتی ارائه می‌شوند. از لحن کنترلگر و سرکوب‌کننده گرفته تا لحنهای خنثی و حمایتگرانه. در عین استفاده از واژگان یکسان، بالا و پایین کردن تناژ صدا تأثیر شگفت‌انگیزی بر جای می‌گذارد. احساس تعلق، استقلال و لذت بردن دانش‌آموزان از کلاس، از اولین پیامدهایی است که این امر به دنبال دارد. داشتن لحن مناسب حتی باعث می‌شود دانش‌آموزان اطلاعات شخصی‌ای مثل علایق یا چالش‌های فردی‌شان را برای معلم بازگو کنند.
بر اساس نتایج تحقیقات، لحن کنترلگر معلم باعث تضعیف اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان می‌شود. در مقابل، لحنهای حمایتگرانه، ارتباط دانش‌آموزان با معلمان را تقویت می‌کند. به بیان محققان، یکی از نتایج بسیار منفی لحن از بالا به پایین این است که کودکان «اسرار و مسائل محرمانۀ خود را با معلم در میان نخواهند گذاشت». در چنین شرایطی، دانش‌آموزان در صورت قرار گرفتن در شرایط آزار و اذیت یا مواجهه با سختی‌ها، به معلم خود اعتماد نمی‌کنند. حتی ممکن است دانش‌آموزان کارهای شایسته‌ای که انجام داده و به آن افتخار می‌کنند را هم دیگر به اشتراک نگذارند. این‌گونه، پیوندهای آموزشی ضروری محیط اجتماعی کلاس میان دانش‌آموز و معلم از بین می‌رود.
برای معلم حفظ لحن مناسب، به‌ویژه در یک کلاس درس پرهرج‌ومرج، بسیار دشوار است. به‌خاطر همین پیچیدگی و دشواری، باید نسبت به تأثیر لحن، صدا و سرعت گفتار بر روی رفتارتان توجه بیشتری داشته باشید. در اینجاست که یادگیری روش‌های کاربرد صحیح لحن اهمیت بسیار زیادی پیدا می‌کند.
لحن معلم چه تأثیری در کلاس درس دارد؟
تغییر لحن معلم، اولین علامتی است که خبر از وجود یک اشتباه یا چالش در کلاس می‌دهد. بالا رفتن صدا، تندی لحن یا هرگونه تغییر ناگهانی دیگر در صدای معلم به دانش‌آموز نشان می‌دهد که کنترل اوضاع از دست معلم خارج شده است. این اتفاق باعث ایجاد واکنش جنگ و گریز در کلاس درس می‌شود. همین‌طور با تشدید اضطراب دانش‌آموزان، موجب هرج‌ومرج شود.
بنا بر نظر محققان، احساسات میان دانش‌آموز و معلم مسری است و در چگونگی فضای کلاس به دو صورت زیر تأثیر دارد:
وقتی معلم با رفتاری صمیمانه نسبت به موضوعی اشتیاق و علاقه نشان می‌دهد، دانش‌آموزان بیشتر درگیر فضای درس و یادگیری می‌شوند.
معلمی که نسبت به چالش‌ها و مشکلات دانش‌آموزش بیش‌ازحد واکنش نشان می‌دهد یا چندان صمیمانه رفتار نمی‌کند، ناخواسته فضایی غیردوستانه و تدافعی ایجاد می‌کند.
تغییر لحن معلم، اولین علامتی است که خبر از وجود یک اشتباه یا چالش در کلاس می‌دهد. بالا رفتن صدا، تندی لحن یا هرگونه تغییر ناگهانی دیگر در صدای معلم به دانش‌آموز نشان می‌دهد که کنترل اوضاع از دست معلم خارج شده است.
نباید فراموش کرد که داشتن رفتار ثابت و درست در کلاس درس، به زمان و تمرین نیاز دارد. به‌ویژه زمانی که دانش‌آموزان نقطه‌ضعف‌های معلم را می‌دانند. با خونسردی و آرامش پیش بروید و از همدلی و مهربانی غافل نشوید. یکی از راه‌های یافتن آمادگی برای شرایط ناگهانی، فکر کردن به سناریوهای احتمالی است. امیلی ترویلیگر، معلم و مربی آموزشی، پیشنهاد می‌دهد: «به سناریوهایی که ممکن است در کلاس اتفاق بیفتد، فکر کنید. اینکه چگونه می‌خواهید واکنش نشان دهید. این کار از وحشت برخوردهای اولیه کم می‌کند».
چه لحنی مناسب کلاس است؟
مدیریت کلاس با لحن مناسب نیازمند تجربه و آزمون‌وخطاست. اگر از لحن بسیار سختگیرانه استفاده کنید، با طغیان و ترس دانش‌آموزان مواجهه می‌شوید. اما لحن بیش‌ازحد ملایم نیز به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد تا پای خود را از گلیمشان فراتر بگذارند.
کریستین ناپر، معلم راهنمایی، می‌گوید: «نه سختگیری و توقعات زیاد و نه مهربانی شدید، هیچ‌کدام به‌تنهایی کارایی ندارند». به‌اعتقاد او، باید ابتدا لحن مهربان و صمیمی داشته باشید تا اعتماد و محبت دانش‌آموزان را جلب کنید. سپس می‌توانید از این اعتماد و رابطۀ محکم برای رساندن دانش‌آموزان به استاندارهای آموزشی بالا و ایجاد فضای تعاملی با محتوای درسی، استفاده کنید.
بی‌شک در بعضی مواقع مجبور می‌شوید صدایتان را بالا ببرید یا با دانش‌آموزی تند صحبت کنید. کاهش استفاده از این راهکار است که اهمیت دارد. گفت‌وگو با صدای آرام، قاطع و خنثی، بخشی از خودتنظیمی هر معلم است. در این حالت، دانش‌آموزان متوجه می‌شوند که معلم پذیرای آن‌هاست. معلم نیز به‌خوبی از پس مدیریت کلاس برمی‌آید.
همۀ لحن، کلام نیست!
لیزا گورلی، استاد دانشگاه استنفورد، معتقد است: «لحن فقط از طریق صدا منتقل نمی‌شود. بلکه حالات صورت، حرکات دست و زبان بدن نیز در انتقال لحن معلم بسیار مؤثرند. معلم‌ها اغلب در کلاس رفتار رسمی دارند. رفتاری که آینۀ محیط حرفه‌ای فضای شغلی آن‌هاست. با این حال، تفاوت میان سختگیری و کنترل به‌اندازۀ دانش‌آموزان، فقط با کلام معلم مشخص نمی‌شود. بلکه نشانه‌های غیرکلامی می‌توانند بر ادراک دانش‌آموزان تأثیر زیادی بگذارند».
معلم می‌تواند در رفتار و گفتارش رسمی باشد و همچنان با دانش‌آموزان ارتباط برقرار کند. دانش‌آموز به‌طور معمول با معلمانی که رفتار آرام و باوقار دارند و در دسترس به نظر می‌رسند، ارتباط برقرار می‌کند. حتی اگر رفتارشان رسمی باشد. قدردانی از فعالیت دانش‌آموزان با دو رفتار زیر می‌تواند فاصلۀ ناسالم میان معلم و دانش‌آموز را از بین ببرد:
ارتباط چشمی
تکان دادن سر
لحن فقط از طریق صدا منتقل نمی‌شود. بلکه حالات صورت، حرکات دست و زبان بدن نیز در انتقال لحن معلم بسیار مؤثرند.
لحن معلم در ارتباط آنلاین
لحن و صدای ما حتی بدون حضور فیزیکی‌مان هم تأثیرش را حفظ می‌کند. هنگام نگارش ایمیل، ارسال پیام مهم یا شرکت در یک گفت‌وگوی آنلاین، تشخیص لحن افراد سخت به نظر می‌آید. اما در ارتباط حضوری با دانش‌آموزان، این امر برای معلم آسان‌تر و ضروری‌تر است.
معلم یا استاد در کلاس ممکن است دستورالعمل‌های ساده و مختصری بدهد که دانش‌آموزان به‌راحتی آن‌ها را درک کنند. در حالی که یک نوشتۀ کوتاه از معلم، می‌تواند سرد و آمرانه تفسیر شود. بنا بر مطالعۀ دیکنسون، برقراری ارتباط آنلاین با دانش‌آموزان برای معلم‌ها چالش ایجاد می‌کند. زیرا نوشتن پیامی با مضمون چگونگی بارگذاری تکالیف، از سمت دانش‌آموزان آمرانه تلقی می‌شود. شخصیت آنلاین معلمان به‌طور معمول سختگیرتر و با فاصله از دانش‌آموزان به نظر می‌رسند. در نتیجه، دانش‌آموزان کمتر با محتوای آموزشی و فضای کلاس درس درگیر می‌شوند. چراکه در ارتباط آنلاین نشانه‌های غیرکلامی وجود ندارد. در این موقعیت، تشخیص لحن و ایجاد صمیمت بسیار دشوار است.
نوشتن پیامی با مضمون چگونگی بارگذاری تکالیف، از سمت دانش‌آموزان آمرانه تلقی می‌شود. شخصیت آنلاین معلمان به‌طور معمول سختگیرتر و با فاصله از دانش‌آموزان به نظر می‌رسند.
در آخر، دیکنسون پیشنهاد می‌کند که هنگام نگارش پیام برای دانش‌آموزان، حتماً اشارات شخصی به فرد را در نظر بگیرید. این کار نه‌تنها احساس راحتی بیشتری با معلم در آن‌ها ایجاد می‌کند، بلکه فرهنگ کلاسی مثبت‌تری به وجود می‌آورد.